Publicatie Ouders van Nu: Holistische verloskunde

Wat heb je nodig tijdens je zwangerschap? Waar voel je je goed bij? Steeds meer verloskundigen maken naast de medische controles ruimte voor persoonlijke aandacht. Dat helpt bij het zelfvertrouwen én een positieve ervaring.

Holistisch is een term die je vaker hoort in de gezondheidszorg. Het staat voor ‘alles omvattend’ en gaat in het geval van een zwangerschap over verder kijken dan naar de baarmoeder alleen. Over het zien van het hele lichaam en de geest van een vrouw die in verwachting is. Verloskundigen die er de nadruk op leggen in hun werk, beloven naast de standaard medische controles een focus op persoonlijke benadering. Vaak nemen ze minder cliënten aan, bieden ze langere consulten en blijven ze, ook als een bevalling medisch wordt aanwezig tot de baby geboren is. 

Eerst de vrouw, dan het protocol
Darlene Guda, verloskundige bij De Poort in Amsterdam Zuid-Oost, kiest bewust voor een holistische werkwijze. “Ik kijk eerst naar de zwangere en dan naar het protocol. Wie is deze vrouw en wat is haar culturele achtergrond of religie? Wat heeft zij nodig om zich goed te voelen? Dat is voor iedereen iets anders.” De vroedvrouw ziet een groeiende interesse in haar manier van werken. Soms kloppen vrouwen bij haar aan omdat ze een nare ervaring hebben gehad, een andere keer omdat ze willen afwijken van de norm en baas over eigen buik willen zijn tijdens de zwangerschap. “Samen zoeken we uit waar we elkaar kunnen vinden, zodat ik veilige zorg kan bieden en de zwangere zich gehoord en gezien voelt. Vaak lukt dat.”

Een bevalling die haar altijd is bijgebleven, is die van een dame met een hoog BMI die zwanger was van haar tweede. “Het protocol zegt: ga naar het ziekenhuis, omdat er een verhoogde kans is op complicaties. Maar ze wilde zó graag thuis bevallen in bad. Met het complete team hebben we gekeken: kan dit op een veilig manier? Hoe kunnen we elkaar tegemoet komen?” Uiteindelijk is ze in het bijzijn van twee verloskundigen en de kraamhulp bevallen op de manier die ze wilde. “Ze was dankbaar dat we niet alleen naar haar gewicht keken, maar naar haar als persoon.”

Iedere verloskundige een holistische verloskundige
Ank de Jonge, hoogleraar Verloskundige Wetenschap (Amsterdam UMC, Universitair Medisch Centrum Groningen, Academie Verloskunde Amsterdam en Groningen) kijkt niet op van het ethos van Guda. Volgens haar zou iedere vroedvrouw een holistische verloskundige moeten zijn. “Vaak denken mensen dat verloskundigen zich alleen maar richten op het medische, maar dat is een misvatting. Ze kijken óók naar het psychische en sociale aspect.” Ze snapt overigens wel waar dat beeld vandaan komt. Screening is de afgelopen jaren een steeds groter onderdeel geworden van de verloskunde. “In veel gevallen gaat het tijdens het kennismakingsgesprek al over de NIPT-test en de mogelijkheid tot de medische dertien- en twintigweken echo’s. De focus is wel erg gaan liggen op dat soort zaken, en het worden er steeds meer.” Volgens de hoogleraar is daar in de basis niets mis mee. “Dat we zo veel kunnen meten heeft ook voordelen. Maar het gaat mis als de persoonlijke aandacht in de verdrukking komt en er minder ruimte is voor het leren kennen van de zwangere vrouw en het vragen naar hoe het gaat. Jammer genoeg gebeurt dat soms.”

Holistische verloskundigen springen in dat gat door juist de nadruk te leggen op persoonlijke aandacht. Sommige praktijken benoemen hun holistische benadering in de naam van hun praktijk of voegen het toe aan de functietitel van vroedvrouwen. Andere zorgverleners, zoals de praktijk waar Guda werkt, kiezen ervoor om dat niet te doen, maar lichten hun visie wel toe op hun website. Omdat deze manier van werken meer tijd kost, wordt er soms een extra bijdrage gevraagd, maar ook dat gebeurt niet altijd. Guda: “Onze consulten duren een half uur, in plaats van een kwartier. Wij rekenen daar geen extra kosten voor, omdat we voor iedereen toegankelijk willen blijven.”

Het nemen van extra tijd is wat holistische verloskundigen volgens De Jonge goed doen. “Door de verlegde focus naar screening, komt die soms in de verdrukking. Terwijl tijd een van de belangrijkste instrumenten van een verloskundige is.” Al jaren vraagt de hoogleraar er aandacht voor. Ze riep er zelfs een term voor in het leven: watchful attendance, in de hoop dat deze ‘onzichtbare zorg’ meer aandacht krijgt in de verloskunde. “De kern van verloskunde is de relatie met de vrouw. Vanuit de steun die je haar geeft, bewaak je de klinische voortgang op een manier die bijna onzichtbaar is. Ik denk dat vrouwen dat steeds vaker missen en daarom uitwijken naar bijvoorbeeld een holistische verloskundige.”

Bang voor bevalling
Voor Marly uit Doorn was dat inderdaad een van de redenen om te switchen naar een verloskundige met een bredere kijk op haar zwangerschap. Ze verloor tijdens de geboorte van haar eerste kind veel bloed en was toen ze in verwachting was van haar tweede als de dood voor de bevalling. “Mijn reguliere verloskundige legde de focus op de risico’s van mijn zwangerschap, op alles wat niet kon doordat mijn bevalling hoe dan ook medisch zou zijn, waardoor ik nog minder vertrouwen had in mijn lijf en alleen maar banger werd.”

Ze bezocht een zwangerschapscoach die haar adviseerde contact op te nemen met een holistisch verloskundige. “Dat was een verademing. Voor het eerst vroeg iemand wat ík wilde. Ik vertelde haar over mijn voorkeur voor een badbevalling omdat ik goed kan ontspannen in warm water, gevolgd door: ‘maar dat kan niet, want ik ben medisch..’.”   

Uiteindelijk werd Marly de eerste zwangere vrouw met een medische indicatie die in het Diakonessenhuis in Utrecht in bad beviel. “Veel vrouwen denken dat je, eenmaal aan het ziekenhuis overgeleverd, patiënt bent. Mijn holistische verloskundige wees me erop dat ik eigen baas ben, dat ik beslis.” De mindset was ‘wat heb jij nodig?’ in plaats van ‘dit gaan we doen’, waardoor ze haar vertrouwen terugwon. “Ik transformeerde van patiënt naar regisseur en schakelde van angst naar zelfvertrouwen, gewoon door in gesprek te gaan. Ik zette me niet af tegen het ziekenhuispersoneel, maar ging samenwerken.” Het leverde haar een krachtige bevalling op waar ook de artsen enthousiast over waren. Sindsdien bevallen er regelmatig vrouwen met een medische indicatie klinisch in bad.

Barende vrouwen willen regie
De verschuivende focus op screening en het medische aspect van een zwangerschap die De Jonge eerder aanstipte, is dat verloskundigen zwangere vrouwen sneller doorverwijzen naar een ziekenhuis. Tegenwoordig bevalt ‘slechts’ 26,7 procent van de vrouwen thuis, poliklinisch of in een geboortehuis. De rest bevalt onder begeleiding van een klinisch verloskundige (32,4 procent) of een medisch professional zoals een gynaecoloog (40,6 procent) in het ziekenhuis, blijkt uit cijfers (2020) van KNOV. En tijdens medische bevalling vinden vaker ingrepen zoals een knip of het gebruik van een vacuümpomp plaats. Die handelingen gebeuren lang niet altijd in overleg met de barende vrouw, blijkt uit recent onderzoek van gezondheidswetenschapper Marit van der Pijl (Amsterdam UMC): 41,7 procent van de vrouwen die een knip kreeg, zegt dat haar niets was gevraagd. Ook een injectie met oxytocine, die wordt gegeven om de geboorte van de placenta op te wekken, werd bij 47 procent van de vrouwen zonder toestemming gegeven. Terwijl zorgverleners bij wet verplicht zijn om toestelling te vragen voor elke medische handeling.

Die cijfers staan haaks op de groeiende behoefte van zwangeren om de regie te behouden tijdens de bevalling die zowel hoogleraar De Jonge als ervaringsdeskundige Marly benoemen. En dat is niet het enige dat wringt. Want eenmaal overgedragen aan het ziekenhuis, neemt een klinisch verloskundige en/of gynaecoloog het stokje over van het vertrouwde gezicht van de verloskundige die de vrouw al die maanden bijstond. “Vrouwen geven aan dat ze dat vervelend vinden,” zegt De Jonge. “Op het aller spannendste moment moeten ze dealen met een compleet nieuw team, terwijl ze zich tijdens de baring vaak heel kwetsbaar voelen. Dat is heftig.” Resultaat kan zijn dat ze hun gevoel van controle verliezen en zich overleveren aan de zorgverleners in het ziekenhuis. Terwijl dat niet matcht met hun eigenlijke wensen.

Bekende gezichten om het bed of bad
De behoefte aan meer continuïteit van zorgverleners en de focus op het natuurlijke proces hoort De Jonge steeds vaker bij zwangere vrouwen. Praktijken en vroedvrouwen zoals Guda die zich onderscheiden als holistisch verloskundige, spelen in op die behoefte. Volgens haar is het een thema dat breed gedragen wordt en aandacht krijgt in de complete geboortezorg. “Veel praktijken buigen zich over het thema ‘tijd’ en persoonlijke aandacht. Het opstellen van een geboorteplan, waarin de zwangere haar wensen opschrijft, is inmiddels gebruikelijk.” Ook centering pregnancy, zwangerschapscursussen gegeven door de eigen verloskundige en het behoud van de ‘eigen’ verloskundige tijdens medische bevallingen noemt ze als positieve ontwikkelingen die daarbij aansluiten. 

“Vroeger was de basishouding van zorgverleners: dit hebben wij te bieden, stap in de molen en rol er doorheen. Dat is langzaam aan het veranderen. De patiënt, of de zwangere in dit geval, wordt steeds vaker centraal gezet. Wat iemand nodig heeft, verschilt per persoon. Gedeelde besluitvorming is steeds vaker de norm en daarbij hoort een andere houding van zowel de zorgverlener als de patiënt, of in dit geval, de zwangere. Er worden goede stappen gezet, maar zo’n verandering vergt tijd. We hebben nog een lange weg te gaan.”

Gezocht: steunpilaar
Holistische vroedvrouwen werken niet in alle hoeken van het land, daarnaast hebben ze door hun werkwijze vaak een beperkte beschikbaarheid. Andere opties voor meer mentale begeleiding tijdens de zwangerschap:

• Centering pregnancy
  In dit programma, dat je kunt volgen via verschillende verloskundige praktijken, worden (medische)controles en alle informatie over zwangerschap, de bevalling en de kraamtijd met elkaar gecombineerd. Consulten vinden plaats in groepsverband, samen met vrouwen die rond dezelfde tijd zijn uitgerekend. Samenkomsten duren langer dan een standaard consult en worden geleid door twee vaste personen (vaak een verloskundige en een andere geboorte-expert)

• Doula
  Een doula ondersteunt zwangere vrouwen tijdens hun zwangerschap, de bevalling en daarna. Ze staat de vrouw emotioneel en fysiek bij, maar is in tegenstelling tot een holistisch verloskundige is geen vroedvrouw. Doula’s werken dus naast een verloskundige. 

• Zwangerschapscursus
  Zwangerschapscursussen zijn er in alle soorten en maten: van een dagdeel tot een 6-weekse cursus, met of zonder partner, gericht op yoga/hypnobirthing of juist praktisch, in groepsverband of online. Laat je informeren door je verloskundige of zoek zelf (online) naar een cursus die bij je past. 

• Zwangerschapscoach
  Behoefte aan psychische ondersteuning, zonder dat je last hebt van een trauma of ernstige mentale klachten? Klop aan bij een zwangerschapscoach, zo iemand is erin gespecialiseerd om jou metaal te ondersteunen. Ze kan je helpen bij het vinden van vertrouwen en kracht en praktische handvaten geven. 

• Psycholoog
  Wie tegen grote psychische problemen aanloopt, kan terecht bij een psycholoog. Op verschillende plekken in Nederland zijn praktijken die zich specialiseren in psychische hulp voor zwangeren. 

Afhankelijk van je verzekeraar, worden bovengenoemde opties bij een aanvullende zorgverzekering vaak (deels) vergoed door je zorgverzekeraar.

Verschenen in Ouders van Nu editie 15 2023 (een van de laatste papieren uitgaven) en op de website van Ouders van Nu.